شهروند همدانی: فرزندآوری برای ما به «معادله غیرممکن» تبدیل شده است

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «عصر همدان»؛ در میانه هشدارهای کارشناسان درباره بحران کاهش جمعیت، پای سخن یکی از شهروندان همدانی می‌نشینیم که دغدغه‌هایش از لایه‌های زیرین این مسئله پرده برمی‌دارد.

زهرا احمدی، معلم ۳۲ ساله و مادر یک فرزند، در گفتگو با خبرنگار ما، از دلایل شخصی خود برای توقف در همین یک فرزند می‌گوید. صحبت‌های او روایتی است از تقابل آرزوهای فردی با واقعیت‌های خشن اجتماعی و اقتصادی که قابل تأمل است.تصمیمی که هر روز با نگاه‌های دیگران به چالش کشیده می‌شود

احمدی با بیان اینکه «فضای عمومی جامعه به شدت قضاوت‌گر است»، اظهار داشت: از زمانی که تصمیم گرفتیم فعلاً فقط یک فرزند داشته باشیم، هر روز با یک نگاه یا پرسش جدید مواجه می‌شوم. برخی با تعجب می‌پرسند «پس کی دومی می‌آید؟» انگار که تک‌فرزندی یک جرم است. از سوی دیگر، وقتی همسرم و من برای خرید مایحتاج با حقوق معلمی‌ام برنامه‌ریزی می‌کنیم، تازه می‌فهمیم که چرا بسیاری از هم‌نسلی‌های ما حتی از آستانه ازدواج هم عبور نکرده‌اند.

دغدغه‌های سه‌گانه یک مادر شاغل

این شهروند همدانی  با بیان دغدغه‌های خود گفت: هر روز که اخبار را می‌بینم، از آینده می‌ترسم. تورم لجام‌گسیخته، بی‌ثباتی اقتصادی و هزینه‌های سرسام‌آور آموزش و درمان، اعتماد به نفس ما را تحلیل برده است. چطور می‌توانم مسئولیت تربیت یک انسان دیگر را بپذیرم در حالی که از تأمین کوچک‌ترین نیازهایش مطمئن نیستم؟

وی ادامه داد: به عنوان یک زن شاغل، بین نقش مادری و تعهدات شغلی خود درمی‌مانم. مرخصی زایمان کوتاه، ساعت‌های کاری غیرمنعطف و فقدان مهدکودک‌های باکیفیت و مقرون‌به‌صرفه در نزدیکی محل کار یا زندگی‌ام، باعث شده احساس کنم در یک میدان مین حرکت می‌کنم.

این معلم جوان بیان کرد: جامعه ما هنوز یاد نگرفته که یک زن می‌تواند همزمان «مادر» باشد و «خودش». به محور بچه‌دار شدن، تمام هویت من در قالب «مادر» خلاصه شد. این نگاه سنگینی می‌کند. دوست دارم جامعه بپذیرد که مادران هم آرزوها و استعدادهای فردی خود را دارند.

احمدی در پاسخ به این ادعا که خانواده‌های پرجمعیت نشاط بیشتری دارند، گفت:  من در خانواده‌ای ۴ نفره با والدینی فداکار بزرگ شدم. اما امروز با درآمد دو نفر به زور می‌توانیم هزینه‌های یک فرزند را تأمین کنیم. «نشاط» محصول امنیت و آرامش است، نه صرفاً تعداد افراد حاضر در یک خانه. وقتی دائم نگران فردا باشی، هیچ کودکی نمی‌تواند آن نشاط واقعی را تجربه کند.

درخواست یک مادر از مسئولان

این معلم در پایان با بیان اینکه مسئولان باید به جای شعار دادن، پای درد و دل مردم بنشینند، خواستار اقدامات عملی شد: «ما به مرخصی‌های زایمان برای همسرانمان، بیمه‌های درمانی ارزان‌قیمت برای کودکان، برنامه‌های حمایتی واقعی از آموزش و مسکن جوانان و فرهنگ‌سازی برای کاهش فشارهای اجتماعی نیاز داریم. تا زمانی که ساختارها تغییر نکند، صحبت از افزایش جمعیت فقط یک آرمان‌خواهی غیرواقعی است.

حجت‌الاسلام میلاد صالحی، در گفتگو با خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «عصر همدان»؛ در تشریح ریشه‌های کاهش نرخ باروری در کشور، اظهار کرد: پدیده کاهش موالید، در تحلیل نهایی، حاصل دو روند کلان است: نخست، کاهش تمایل به تکثر فرزندان در هر واحد خانواده، و دوم، جابه‌جایی و تعویق قابل توجه سن تشکیل خانواده و تولد نخستین فرزند. این دو عامل در کنار یکدیگر، موتور محرکه این تغییر جمعیتی هستند.

صالحی در ادامه به تحلیل سیر تاریخی تأثیر این عوامل پرداخت و خاطرنشان کرد: در گذشتۀ نه‌چندان دور، سهم عامل اول، یعنی «کم‌فرزندی»، در این معادله پررنگ‌تر بود. اما در شرایط کنونی، نمود دومین عامل، یعنی «تأخیر ساختاریافته در ازدواج» و به تبع آن، «دیرکرد در تجربۀ مادری و پدری»، به مراتب افزایش یافته و به عاملی تعیین‌کننده تبدیل شده است.

 نبرد ارزش‌ها و ساختارهای اجتماعی

 کارشناس مسائل خانواده و جمعیت با طرح این پرسش اساسی که «چرا چنین تحول عمیقی در نگرش به فرزندآوری و زمان‌بندی آن رخ داده است؟» تأکید کرد: برای واکاوی این مسئله، ناگزیریم نگاهی انتقادی به بسترهای کلان‌تر اجتماعی و برخی ارزش‌های غالب، که گاه در تقابل با بنیان نهاد خانواده عمل می‌کنند، بیاندازیم. به عنوان نمونه‌ای عینی، نظام آموزش عالی کشور، با کلیشه‌ها و ساختارهای سنتی خود، عمدتاً بر اساس الگوی دانشجوی مجرد و بدون تعهد خانوادگی طراحی شده است. این نهاد هنوز نتوانسته است نیازها و دغدغه‌های خاص قشر دانشجوی متأهل، به ویژه مادران و پدران دانشجو را به درستی شناسایی کند و برای آن چاره‌اندیشی جدی و عملی نماید.

صالحی با هشدار نسبت به تداوم این روند گفت: این ساختار آموزشی، که در مقطعی از تاریخ، ناخواسته در کاهش رشد جمعیت نقش آفرینی کرد، متأسفانه بدون هیچ بازبینی بنیادین و منطبق با ضرورت‌های جدید جمعیتی، کماکان به عملکرد گذشته خود ادامه می‌دهد و این یک شکاف خطرناک بین سیاست‌های کلان و سازوکارهای اجرایی است.

خانواده؛ اولویت مغفول در دستگاه‌های حکمرانی و قانون‌گذاری

وی در تشریح دیگر موانع ساختاری به فضای حاکم بر نهادها و سازمان‌ها اشاره کرد و افزود: در طراحی بسیاری از قوانین و آئین‌نامه‌های اجرایی در دستگاه‌های مختلف، «تشکیل و تقویت کانون خانواده» به عنوان یک ارزش راهبردی و اولویت حمایتی دیده نمی‌شود. حتی فراتر از قوانین مستقیم جمعیتی، در بسیاری از مقررات جاری، مادران در موقعیت دشوار «انتخاب اجباری» بین ایفای مسئولیت‌های مادرانه و حضور فعال در عرصه اجتماعی و اقتصادی قرار می‌گیرند. این دوراهی مصنوعی، فشار مضاعفی بر زنان وارد کرده و یکی از موانع جدی در تحقق الگوی فرزندآوری مطلوب است.

آیت‌الله حبیب‌الله شعبانی‌موثقی، در گفتگو با خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «عصر همدان»؛ به واکاوی چندبعدی عوامل مؤثر بر پدیده کاهش نرخ باروری در کشور پرداخت و ابعاد پیچیده این مسئله را فراتر از تحلیل‌های سطحی اقتصادی مورد کنکاش قرار داد.

ریشه‌یابی تاریخی یک چالش مدرن

او در آغاز سخنان خود، با اشاره به بستر تاریخی شکل‌گیری وضعیت کنونی، اظهار داشت: برای درک صحیح از وضعیت حاضر، ناگزیریم به بازخوانی ریشه‌های فکری و گفتمانی چند دهه پیش بازگردیم. به نظر می‌رسد بنیان‌های فکری کاهش فرزندآوری در لایه‌های عمیق فرهنگی جامعه، متأثر از همان پارادایم‌ها و شعارهای مسلط در دوره‌ای مشخص از گذشته کشور نهاده شده است. این نگرش، به تدریج و در طول زمان، به یک هنجار اجتماعی تقریباً مسلط تبدیل شده است.

اولویت بازنگری فرهنگی بر راهکارهای اقتصادی

نماینده ولی فقیه در همدان با ارائه تحلیلی که مسائل مالی را عامل انحصاری این معضل نمی‌دانست، تصریح کرد: اگرچه دغدغه‌های معیشتی بی‌تأثیر نیستند، اما به جرأت می‌توان گفت که مهم‌ترین مانع در مسیر توسعه جمعیتی امروز، «ذهینت و نگرش شکل‌گرفته در بدنه جامعه» نسبت به مفهوم خانواده پرجمعیت است. یک «قضاوت اجتماعی منفی» و نگاه همراه با تردید به فرزندآوری، تبدیل به سدی نفوذناپذیر شده است. بنابراین، محوری‌ترین اقدام، طراحی و اجرای «کمپین‌های فراگیر فرهنگی-تبلیغاتی» با هدف اصلاح این انگاره‌های نادرست و ترویج ارزش‌های نهاد خانواده است.

شعبانی‌موثق با تأکید بر ضرورت پشتیبانی علمی از سیاست‌گذاری‌ها، بر انجام «مطالعات میدانی عمیق و همه‌جانبه» درباره شاخص «نشاط و رضایتمندی» در خانواده‌ها اصرار ورزید و خاطرنشان کرد: «یک پژوهش تطبیقی دقیق که بتواند وضعیت تربیتی، رشد عاطفی و دستاوردهای اجتماعی فرزندان در خانواده‌های کم‌برخوردار اما پرجمعیت را با وضعیت همان شاخص‌ها در خانواده‌های متمکن اما دارای تعداد فرزندان محدود مقایسه کند، می‌تواند حقایق بسیار روشنگری را پیش روی سیاست‌گذاران و جامعه قرار دهد.

برتری‌های پنهان خانواده‌های بزرگ و هشدار نسبت به الگوی تک‌فرزندی

امام جمعه همدان در ادامه و با استناد به مشاهدات عینی، ادعا کرد: شواهد قابل اتکایی وجود دارد که نشان می‌دهد کودکان رشد‌ یافته در خانواده‌های بزرگ‌تر، به دلیل تعاملات بیشتر و نقش‌آفرینی در ساختاری پیچیده‌تر، از بلوغ عاطفی و مهارت‌های ارتباطی والاتری برخوردار می‌شوند. این امر، با تقویت روحیه تعاون و مسئولیت‌پذیری، بستر محتمل‌تری برای نشاط جمعی در این خانواده‌ها فراهم می‌سازد.

او در نقطه مقابل، به تحلیل آسیب‌شناسی «پدیده تک‌فرزندی» پرداخت و هشدار داد: «این الگو، علاوه بر آسیب‌های روانی برای خود کودک که در انزوای نسبی از تعامل با همسالان رشد می‌کند، والدین را نیز در معرض چالش‌های جدی روان‌شناختی از جمله «تمرکز و فشار مضاعف عاطفی» و «انتظارات غیرواقع‌بینانه» از تنها فرزند قرار می‌دهد.

تجرد قطعی؛ زنگ خطری دیگر و درس‌آموزی از دوران همه‌گیری

شعبانی‌موثقی کاهش نرخ ازدواج و به ویژه، «پدیده تجرد طولانی‌مدت در بین بانوان» را عاملی تشدیدکننده در بحران جمعیت برشمرد و بر لزوم «برنامه‌ریزی فوری و چاره‌اندیشی عاجل» برای این مقوله تأکید کرد.

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «عصر همدان»؛ برای برون‌رفت از این چالش سرنوشت‌ساز، جامعه نیازمند یک عزم ملی و تغییر پارادایم اساسی است. مسئله تنها با تصویب قوانین حمایتی یا ارائه مشوق‌های مقطعی حل نخواهد شد. نظام‌های آموزشی باید بازتعریف شوند، ساختارهای اداری و شغلی باید منعطف گردند، و گفتمان عمومی باید از قضاوت به سمت درک و حمایت حرکت کند. مردان و زنان این سرزمین، به جای دریافت شعار، به پشتیبانی واقعی و ایجاد بستری امن برای تحقق آرزوهای خانوادگی نیاز دارند. آینده جمعیتی ایران در گرو انتخاب امروز ماست؛ انتخابی بین تداوم روندهای ناکارآمد یا جسارت برای نوشتن فصل جدیدی که در آن، خانواده نه به عنوان یک بار، که به عنوان کانون شکوفایی فردی و اجتماعی مورد احترام و حمایت قرار گیرد. این تحول، بزرگ‌ترین پروژه فرهنگی نسل حاضر خواهد بود.

انتهای خبر/