به گزارش خبرنگار اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «عصر همدان» گنبد علویان یکی از آثار تاریخی و فرهنگی منحصر به فرد در شهر همدان است که در نزدیکی میدان امامزاده عبدالله واقع شده است. این بنا که در اواخر دوره سلجوقیان و در قرن ششم هجری ساخته شده و در ابتدا به عنوان مسجد و مکانی برای برگزاری مراسم مذهبی استفاده می‌شد. 

در گذشته گردشگران کم‌تری به دلیلی عدم شناخت از این اثر منحصر به فرد، از آن بازدید می‌کردند اما در سال‌های اخیر با معرفی بیشتر این بنای تاریخی و مذهبی شاهد حضور بیشتر گردشگران در آن هستیم.

گنبد علویان می‌تواند در سطح جهانی مطرح شود 

حمیدرضا حیدری در گفتگو با خبرنگار اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «عصر همدان» با بیان اینکه گنبد علویان از شاهکارهای معماری اواخر دوره سلجوقیان و اواخر قرن ۶ هجری است، گفت: این بنا به شماره ۹۴ در تاریخ ۱۵ بهمن‌ماه سال ۱۳۱۰ به ثبت آثار ملی رسیده است.

وی با اشاره به اینکه این بنای تاریخی و مذهبی در بهمن‌ماه سال ۱۴۰۰ به آثار ثبت جهان اسلام رسید، افزود: این بنا به همراه پنج بنای دیگر به ثبت رسید.

معاون میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان همدان ادامه داد: این بنای تاریخی دارای تزئینات آجرکاری و گچ‌کاری است به همین دلیل شاهکار معماری اسلامی محسوب می‌شود.

حیدری با بیان اینکه بنا شباهت زیادی به گنبد سرخ مراغه دارد، عنوان کرد: در گذشته از آن به عنوان خانقاه استفاده می‌شده است اما بعداً با اضافه شدن سرداب و دفن خاندان علوی در دورانی که بر همدان حکومت داشتند به مقبره و گنبد تبدیل می‌شود.

وی با اشاره به اینکه این بنا در گذشته دارای گنبد بوده است، گفت: بنا به دلایل طبیعی این گنبد تخریب شده و در سال ۱۳۱۷ مرمت آن انجام شده است‌.

معاون میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان همدان ادامه داد: این بنا محرابی دارد که راه به سرداب دارد، این معماری در ایران منحصر به فرد است و فکر می‌کنم در کشور چنین بنایی با چنین ویژگی نداشته باشیم.

حیدری با بیان اینکه در این بنای فاخری است اما از نظر معرفی، کمی نسبت به آن غافل شدیم، افزود: البته ارزش آن را می‌دانیم و فقط باید برای گردشگران معرفی بیشتری در این زمینه شود تا برای بازدید به این مکان بیایند.

وی با اشاره به اینکه لازمه معرفی این بنا به گردشگران آن است که با ایجاد طرح‌های محتوایی بتوانیم مسیر گردشگری تعریف کنیم، گفت: با این کار گردشگرانی که به هگمتانه و آرامگاه باباطاهر می‌آیند را برای بازدید از گنبد علویان نیز دعوت می‌کنیم.

معاون میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان همدان در پایان خاطرنشان کرد: رسانه‌ها و کسانی که در حوزه گردشگری فعال هستند، نقش بزرگی در معرفی بیشتر این بنای تاریخی دارند چراکه حتی می‌تواند در جهان مطرح باشد.

بزرگی، شکوه و قدرت در گنبد علویان دیده می‌شود 

اشرف ستاری در گفتگو با خبرنگار اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «عصر همدان» با بیان اینکه همدان استان و شهر بسیار خوبی برای گردشگری است، گفت: بناهای تاریخی زیبایی در همدان وجود دارد که علاقمندان می‌توانند از آن‌ها بازدید کنند.

وی با اشاره به اینکه گنبد علویان یکی از بناهای تاریخی و فرهنگی در همدان محسوب می‌شود، افزود: برای شناخت دقیق این بنا باید یک تیم متشکل از معمار، مورخ، باستان‌شناس، گرافیست، زمین‌شناس، نقشه‌بردار، گچ‌کار، مردم‌شناس و اساتید دیگر در این حوزه ایجاد شود تا تمام ویژگی‌های این بنا مورد بررسی دقیق قرار گیرد.

کارشناس ارشد مردم شناسی ادامه داد: گنبد علویان در قرن سوم و چهارم هجری محل تجمع بوده و سپس تبدیل به آرامگاه علویان شده است؛ بزرگی، شکوه و قدرت در ساخت این بنا دیده می‌شود.

ستاری با بیان اینکه وقتی به بنا از نمای بیرونی نگاه می‌کنیم یک مکعب چهار ضلعی است که قرینه بوده و یک قوس پنج و هفت بالای ورودی آن دیده می‌شود‌، تصریح کرد: این قوس بنا، بزرگ‌ترین قوس در معماری ایرانی است، چهارجلد این قوس ایستایی بنا را حفظ می‌کند. 

وی با اشاره به اینکه وقتی از بیرون به این بنا نگاه می‌کنیم، چند پله دیده می‌شود که ورودی آن به داخل بنا است، عنوان کرد: بنا دارای دو طبقه بوده که در انتهای بنا چند پله طبقه بالا را به محل سرداب متصل می‌کند.

کارشناس ارشد مردم شناسی خاطرنشان کرد: در سرداب بنا خنکای آب و رطوبت کاملاً احساس  می‌شود و حتی دیوار شوره زده است، روی آب در سالیان قدیم بسته شده و سطح بنا بالا آمده در نتیجه آب دیده نمی‌شود

ستاری با بیان اینکه طبقه پایین یک قبر با کاشی آبی رنگ دیده می‌شود، گفت: در زیر این مقبره، آرامگاه بزرگان علویان وجود دارد و قبل از اینکه این مکان محل آرامگاه علویان باشد، محل اجتماع علویان بوده است.

بنای گنبد علویان منحصر به فرد است

وی با اشاره به اینکه هیچ کتیبه‌ای در این بنا پیدا نشده است که بتوانیم بگوییم چه کسی و یا چه کسانی این‌جا را ایجاد کردند، تصریح کرد: اما در مجموع گچ‌بری و معماری بنا نشان می‌دهد که استادکار این بنا بسیار ماهر بوده است و بنا واقعاً منحصر به فرد است.

کارشناس ارشد مردم شناسی خاطرنشان کرد: طبقه بالای گنبد علویان در قرن پنجم و ششم هجری یعنی ۲۰۰ سال بعداز دوره سلجوقیان ساخته و گنبد علویان ایجاد شد.

ستاری با بیان اینکه این بنا بیشتر یک مکان آموزشی محسوب می‌شود، عنوان کرد: دانشجویان و اساتید رشته‌های مرتبط با آن مثل گرافیک، معماری و باستان‌شناسی از سراسر کشور بیشتر به این‌جا می‌آیند و همگی پس از دیدن این بنا، نسبت به خاص و منحصر به فرد بودن آن سخن می‌گویند.

وی با اشاره به اینکه پس از ورود از در اصلی یک بنای هشت ضلعی با گچبری‌های شاخص که منحصر به فرد است، مشاهده می‌کنیم، گفت: نکته مهم آن است که اهل فن به خوبی متوجه  می‌شود که استادکار چقدر برای ایجاد گچ‌بری‌ها با این میزان دقت، وقت گذاشته است.

کارشناس ارشد مردم شناسی ادامه داد: تمام سازه این بنا براساس  محاسبات انجام شده است، تزئینات داخلی بنا از گچ‌بری برجسته کار شده و گچبری در طیف سفید رنگ است، اما گذر زمان رنگ گچ را تغيير داده است.

ستاری با بیان اینکه بنا به تأیید بسیاری از اساتید برجسته، گنبد علویان به لحاظ گچ‌بری و آجرکاری از شاخص‌ترین بناهای دوره اسلامی است، افزود: اساتید گرافیک محو این بنا می‌شوند و بسیاری از گردشگران خارجی با هیجان از این بنا صحبت می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه وقتی وارد این بنا می‌شوید داخل وردی محراب دو قوس دیده می‌شود، عنوان کرد: در این قوس‌ها آیت‌الکرسی به خط ثلث و برجسته و به شکل استادانه‌ای کار شده است و اندازه کلمات بسیار دقیق هستند، فاصله کلمات در این گچ‌بری میلیمتری هستند.

کارشناس ارشد مردم شناسی ادامه داد: حاشیه محراب هم آیاتی به خط کوفی کار شده است و ورودی بنا نیز  آیاتی از سوره زکات دیده می‌شود. 

ستاری با بیان اینکه بناهای فرهنگی و تاریخی گذشته طولانی دارند، گفت: مدرس تاریخی از دانشگاه خوارزمی به این‌جا آمده بود و درحالی که با تعجب این بنا را نگاه می‌کرد می‌گفت چرا من تا به‌حال به این‌جا نیامده‌ام؟ 

وی با اشاره به اینکه این بنا  در قرن ۶ هجری دارای گنبد بوده که از نمای بیرون گنبد آن دیده می‌شده است، افزود: بعداز آن گنبد ریخته و سپس به جای گنبد، سقف آن از چوب کار شده که این سقف در سال ۱۳۱۷ شمسی مرمت موقت شد.

کارشناس ارشد مردم شناسی خاطرنشان کرد: آخرین عکس از بنا توسط یک باستان شناس آلمانی ثبت شده و در آن عکس، آسمان دیده می‌شود بنابراین در آن سال، ساخت سقف موقت مشخص است.

ستاری با بیان اینکه در اسناد و منابع موجود است که این بنا در دوره‌ای به عنوان خانقاه و مسجد بوده است، گفت: در مجموع این بنا در مدتی طولانی، کاربری برای مردم داشته است.

وی با اشاره به اینکه حفظ، مرمت و نگهداری بنا از تخریب بسیار اهمیت دارد، تصریح کرد: حفظ بنا از تخریب هدف اصلی است چون اگر تزئینات داخلی بنا به دلیل شرایط آب و هوایی و گذر زمان تخریب شود هرکسی نمی‌تواند استادکار لایق برای مرمت این بنا باشد.

کارشناس ارشد مردم شناسی ادامه داد: با توجه به ارتفاع بنا، صدا باید در این بنا بپیچد اما استاد این بنا با استفاده از نقوش لانه‌زنبوری در گچ‌بری‌ها از ایجاد انعکاس صدا جلوگیری کرده است که شاهکار دیگری در مهندسی بنا محسوب می‌شود.

ستاری با بیان اینکه احتمالاً زیربنای گنبد علویان از ساروج است، عنوان کرد: چراکه تنها چیزی که در مدت زمان طولانی مستحکم‌تر می‌شود ساروج است.

وی با اشاره به اینکه این بنا نسبت به زلزله نیز مقاوم است، گفت: گذشتگان ما دانش و آگاهی داشتند تا بنا را در جایی ایجاد نکنند که گسل وجود دارد و جالب است که هرچه در معماری ایرانی به دوره قدیم می‌رویم، معماری‌ها بسیار قوی‌تر است.
 
کارشناس ارشد مردم شناسی در پایان با تأکید بر اینکه همه باید در حفظ و نگهداری از آثار تاریخی خود کوشا باشیم، افزود: این آثار، هویت ما هستند و باید برای شناختن و معرفی آن‌ها به جامعه تلاش کنیم.

گنبد علویان، جاذبه‌ای منحصر به فرد و تاریخی

در نهایت، گنبد علویان نه‌تنها از نظر تاریخی، بلکه از منظر هنری و فرهنگی نیز اهمیت زیادی دارد و بازدید از آن به هر گردشگر ایرانی و خارجی توصیه می‌شود. این مکان فرصتی مناسب برای آشنایی با فرهنگ و تاریخ غنی ایران است.

با وجود گذشت قرن‌ها، این اثر تاریخی همچنان به عنوان نمادی از شکوه هنر و معماری اسلامی در قلب همدان پابرجاست و بازتاب‌دهندهٔ تلفیق ظرافت هنری با مفاهیم مذهبی است.

گنبد علویان نه تنها به دلیل ارزش‌های معماری، بلکه به عنوان نمادی از هویت فرهنگی و مذهبی منطقه حائز اهمیت است. این بنا بازمانده‌ای از دوران شکوفایی هنر اسلامی در ایران است و نقش مهمی در مطالعه تحولات هنری و مذهبی دوره سلجوقی دارد. 
موقعیت مکانی آن در مرکز شهر همدان، این اثر را به یکی از جاذبه‌های گردشگری مهم تبدیل کرده است. 

انتهای خبر/ سع