به گزارش عصر همدان، بنابر اسناد ارائه شده در سال‌های ۹۴ تا ۹۵ تعداد بازدیدکنندگان از موزه‌ها و بناهای تاریخی استان اعم از تپه هگمتانه، گنبد علویان، مقبره میررضی‌الدین آرتیمانی، آرامگاه بوعلی، آرامگاه باباطاهر، موزه لطفعلیان، حمام حاج آقا تراب، ارگ باستانی نوشیجان، موزه تاریخ و فرهنگ اسدآباد، موزه تاریخ و فرهنگ نهاوند و … در مجموع دچار رکود شدیدی شده و از سال ۹۴ تا ۹۵ بازدیدکنندگان اماکن تاریخی استان ۳۱ درصد رشد منفی داشته است هر چند که بعد از آن در برخی مقاطع و به‌صورت نقطه‌ای طی سال ۹۶ و ۹۷ شاهد رشد موقت آمار بازدیدکنندگان از برخی اماکن خاص بوده‌ایم.
این رکود و رونق در وهله نخست تابعی از شرایط کلی اقتصاد کشور و معیشت خانواده‌هاست اما به غیر از آن به طور قطع نبود برنامه دقیق برای تبدیل جاذبه‌های گردشگری به امکان درآمدزایی و عدم توجه به توسعه فعالیت‌های جانبی گردشگری در راستای افزایش اقامت و هزینه‌کرد گردشگران نیز در این حوزه مؤثر است.
گردشگری استان به شهرهای محروم همجوار محدود نشود
به نظر می‌رسد سازمان‌های متولی به سبب کمبودهای عدیده در بحث اعتبارات عملاً بخش بزرگ اعتبارات خود را به امور جاری و عمرانی اختصاص داده مسائل نرم‌افزاری در این حوزه مورد غفلت واقع شده است، چنانکه سالهاست جاذبه‌های گردشگری استان همدان به همراه هوای مناسب آن این استان را به مقصدی ایدئال برای تردد گردشگران بدل کرده و دارای مزیت نسبی در قیاس با استان‌های جنوبی و شرقی ساخته اما برای بهره‌مندی از این فرصت برنامه‌ریزی دقیقی صورت نگرفته تا علاوه بر استان‌های به نسبت محروم همجوار، گردشگرانی با وضعیت مالی بهتر از سایر نقاط کشور و خارج از کشور نیز جذب استان شده و در پکیجی مشحون از برنامه‌های جذاب، میزانی از هزینه‌های اختصاص‌یافته به سفر هم‌وطنان داخلی و توریست‌های خارجی در همدان هزینه شود.
در واقع آن چه که یک سفر عادی کنار خیابانی با چادر زدن در پارک و نان و خربزه خوردن را تبدیل به گردشگری درآمدزا می‌کند جاذبه‌هایی است که افراد را به پول خرج کردن ترغیب می‌کند و این جاذبه‌ها مجموعه‌ای از برنامه‌های فرهنگی-هنری تا ارائه یک محصول و صنایع‌دستی با قاب‌های خلاق و ارائه امکانات تفریحی و اقامتی خاص و آموزش افراد ذی‌نقش در نحوه برخورد و سایر مؤلفه‌های فرایند گردشگری را شامل می‌شود که در استان ما چندان مورد توجه نیست و همچنان شاهد آن هستیم که اگر محصول یا صنایع‌دستی در این پروسه ارائه می‌شود به همان شیوه‌های قدیمی و توسط کاسبان عمدتاً نه‌چندان آشنا با مباحث کلان گردشگری و یا در نمایشگاه‌هایی با هدف‌گذاری صرفاً تجاری است.
بوعلی را به اندازه میکل‌آنژ و داوینچی نشناسانده‌ایم
در استان همدان ۱۲۲ خانه قدیمی وجود دارد که ۷۷ باب آن در همدان است و برخلاف شهرهای دیگر که نقشه گردش در بافت تاریخی و تور ویژه بافت برگزار می‌کنند و به عنوان مثال شهرداری شیراز راساً احیا و بهره‌برادری از ۲۸ باب خانه تاریخی را از میراث فرهنگی تحویل می‌گیرد، در همدان خبری از این مسائل نیست و برنامه‌ها عمدتاً مناسبتی و رفع تکلیفی است.
یک‌هزار و ۴۶۳ اثر تاریخی استان همدان ناشناخته و فاقد تبلیغات مناسب بوده و مردمان جهان و حتی هم‌وطنان خودمان افرادی مانند رافائل، داوینچی، میکل‌آنژ و حتی کنت دراکولای خیالی را بیشتر از شیخ‌الرئیس بوعلی سینا و باباطاهر می‌شناسند.
در کشورهای دیگر گاه خانه یک نویسنده نه‌چندان قدیمی و یا تبرزین شاعری که به زبانی دیگر شعر سروده و یا یک نوع کباب و مربای محلی هزاران نفر گردشگر را سرازیر شهرها می‌کند اما همدان با مجموعه‌ای از بزرگان و مشاهیر، آداب و رسوم و صنایع‌دستی کم‌نظیر و سوغات‌های خوشمزه که در دوران طولانی شهریت و مدنیت این مادرشهر شکل گرفته چندان نتوانسته از این فرصت‌های خداداد بهره ببرد.
برخی از اماکن گردشگری بدون هیچ تبلیغی رها شده‌اند
در حال حاضر بسیاری از اماکن گردشگری موجود در استان همدان عملاً از بحث بلیت‌فروشی منفک بوده و بدون هیچ معرفی و تبلیغاتی به حال خود رها شده‌اند.
در این زمینه باید اشاره کرد که ۱۵ روستای ویژه صنایع‌دستی و ۷۹ اثر صنایع‌دستی این استان که موفق به دریافت مهر اصالت و نشان ملی شده‌اند و بخشی از گنجینه تمدن ایرانی-اسلامی به شمار می‌روند گاه حتی کمتر از فالوده فلان شهر یا گز و سوهان و ترشک شهری دیگر شناخته شده هستند.
از سویی همدان به نوعی شاهراه عبور مناطق مختلف کشور محسوب شده با وجود راه‌های ارتباطی مناسب و زیرساخت‌هایی مانند هتل و اقامت‌سرا و سفره‌خانه سنتی و خانه بوم گردی همچنان توان درآمدزایی از این موهبت خداداد را به دست نیاورده و برنامه‌ها در این حوزه نقطه‌ای، سلیقه‌ای و فاقد اثربخشی و بدون اتکا به مطالعات دقیق آینده‌پژوهانه است و قطعاً فعال‌سازی این پتانسیل نیازمند برنامه‌ریزی و تدوین طرح‌هایی جامع با اختصاص اعتبارات مناسب است.
زائران بی‌سروصدا از همدان عبور می‌کنند و می‌روند
در خصوص گردشگری مذهبی و زیارتی نیز آنچه در مورد گردشگری به طور عام بیان شد مصداق دارد چنانکه در گردشگری مذهبی اصل بر این است که برای زائران و مسافران امکانات اقامتی و رفاهی ارزان‌قیمت فراهم آید اما باز در صورت برنامه‌ریزی می‌توان از حجم عظیم مسافران و گردشگران مذهبی و زیارتی برای رونق حوزه‌های جانبی گردشگری بهره برد.
گردشگری مذهبی تنها نوعی از گردشگری است که کمتر به آب‌وهوا و زیرساخت‌ها وابسته است و هرساله شمار کثیری از افراد با انگیزه‌های دینی سفرهای مذهبی را انجام می‌دهند که گاه چندان هم واجد بهره‌مندی از امکانات رفاهی نیست و همچنین گردشگری مذهبی دارای کمترین اثرات زیست‌محیطی و فرهنگی-اجتماعی است و اماکن مذهبی برای مردم ما به‌نوعی قبله آرامش و دستاویز زدودن گردوغبار روح و انگیزه‌بخش کار و تلاش و سازندگی نیز هستند.
تعریف ۲ هزار و ۳۰۰ مکان مذهبی استان در شبکه‌ای با جاذبه‌های دیگر
استان همدان حداقل دارای ۲ هزار و ۳۷۰ مکان مذهبی است و از قضا در این حوزه کاهش رشد خاصی را نسبت به سالیان قبل شاهد نبوده‌ایم و اگر برنامه‌ریزی دقیقی برای استفاده بهتر و شبکه‌ای از اماکنی مانند حوزه‌های علمیه، مساجد، زیارتگاه‌ها، امامزاده‌ها و رویدادهای مذهبی و مناسبتی صورت می‌گرفت حتماً از محل درآمدزایی جانبی نیز برای استان مفید واقع می‌شد.
غیر از این چنانکه ذکر شد عواید گردشگری مذهبی تنها در امور مادی خلاصه نشده از منظر آرامش بخشی و ایجاد امید در دل مردمان و ارتقای انسجام اجتماعی نیز مفید است و همچنین می‌تواند در صدور پیام انقلاب و ایجاد الفت بین قلوب مسلمین و شیعیان منطقه نیز مثمر ثمر باشد چنانکه به عنوان‌مثال عبور بخش بزرگی از زائران اربعین از استان همدان به سمت عتبات در صورت برنامه‌ریزی بهتر حتماً می‌تواند در توسعه معنویت و آموزه‌های دینی و حتی درآمدزایی جانبی اثربخش باشد.
کاری کنید میهمانان به همدان بازگردند
این خیل عظیم از جمعیت حداقل اگر از امکاناتی رایگان یا ارزان‌قیمت در ایام خاص مانند عاشورا و تاسوعا بهره‌مند می‌شوند باید آن‌قدر از همدان و زیبایی‌های آن لذت ببرند یا در قالب بسته‌های فرهنگی با جاذبه‌های آن آشنا شوند که در ایام دیگر سال به این استان بازگشته و بخشی از هزینه سفر سبد خانوار خود را در این استان خرج کنند.
در شرایط فعلی و با توجه به برگزاری رویداد ۲۰۱۸ و حضور تصمیم‌گیران و افراد اثرگذار حوزه‌های گردشگری از کشورهای مختلف در استان همدان، فرصت مناسبی وجود دارد که از طریق رایزنی با تولیت‌های عتبات مقدسه و وزرای گردشگری کشورهای مدعو، سفر به همدان در کنار سفر به مشهد، قم و اصفهان پررنگ شده و تفاهم‌هایی در این حوزه‌ها به عمل آید.
همچنین جا دارد که تیمی مطالعاتی رویدادهای قدیمی و اخیر مذهبی و دینی استان از قبیل رسومات ماه مبارک رمضان، عاشورا و تاسوعا، شیوه‌های خاص نذرونیاز و آیین‌های عبادی و نیایشی را رصد کرده مواردی را که امکان احیا و بازنمایی دارد در قالب رویدادهایی جاذب با امکانات جانبی مناسب به‌صورت بسته به سرمایه‌گذاران و تورگردانان پیشنهاد دهند.
به واقع هر فردی که برای دیدار از یک مکان تاریخی مانند آرامگاه، یا جاذبه طبیعی مانند علیصدر یا گردشگری ورزشی و پزشکی به استان همدان می‌آید در صورت وجود امکانات مناسب حتماً از دیدار یک رویداد و مکان مذهبی نیز استقبال می‌کند و در دنیا طی همین رویدادهای مذهبی انواع و اقسام محصولات جانبی از قبیل تسبیح، مجسمه‌ها، نمادهای دینی، غذاهای تبرک شده و… به فروش می‌رسد که هر یک از این موارد در صورت تحقیقات مناسب قابلیت بازتولید در ذیل مؤلفه‌های بومی و فرهنگی ایرانی-اسلامی را دارا هستند.
از آن‌سو گردشگران دینی هم در صورت وجود تبلیغات و ایجاد جاذبه از طریق بالا بردن کیفیت، حتماً تمایل به بهره‌مندی از یک امکان سیاحتی و تفریحی یا بازارگردی و بازدید از نمایشگاه صنایع‌دستی را دارند و در واقع تمام عناصر و محورهای گردشگری درهم‌تنیده بوده و به صورت شبکه‌ای قابلیت بهره‌وری بیشتری دارند.
در این حوزه حتی می‌توان برخی ملاحظات را کنار گذاشت و گردشگران مذهبی سایر ادیان را نیز بر بستر فرهنگ ایرانی-اسلامی مورد میهمان‌نوازی قرار داد و گوشه‌ای از کرامت منبعث از فرهنگ اهل‌بیت عصمت و طهارت را به رخ جهان کشید چنانکه در ادوار تمدن اسلامی همواره وضع چنین بوده و مسافران غربی از دیدن آرامش و معنویت و عظمت تمدن اسلامی با چشمانی خیره به کشورهای خود بازمی‌گشته‌اند.
امامزاده‌ها را از مهجوریت و محرومیت خارج کنیم
۲۵۵ امامزاده و بقعه متبرکه همدان و مساجدی با قدمت بسیار و معماری بلندآوازه دوران تمدن اسلامی در صورت وجود امکانات جانبی و وسایل حمل‌ونقل و راه دسترسی مناسب هر یک می‌توانند جایگاهی درخور را در تورهای گردشگری به خود اختصاص دهند که کسب‌وکارهای محلی و صنایع‌دستی و فروش سوغات را رونق بخشیده و جانی دوباره به اقتصاد جوامع محلی بدهد چنانکه به عنوان مثال می‌توان در تورهایی خاص بازدید آیین شیره‌پزان مانیزان ملایر را همراه با اماکن طبیعی زیبا و بقاع متبرکه به صورت بسته به گردشگران ارائه داد و در نهایت افزایش اقامت در هتل‌های درجه‌یک استان را نیز هدف‌گذاری کرد.
با این وصف البته باید تأکید کنیم که نمی‌شود گردشگر خارجی یا فردی که بابت تور هزینه کرده را به دیدار مکانی با جاده نامناسب و فاقد امکانات اقامتی و جاذبه‌های جانبی از قبیل بازار و رویدادهای گردشگری و فرهنگی برد و برای ایجاد رونق در محور گردشگری مذهبی و سایر محورها همه این موارد باید به‌صورت شبکه‌ای تعریف و ارائه شود چنانکه علاوه بر برخی امامزادگان شهر همدان، امامزاده ناصر تویسرکان، امامزاده علی‌اصغر ولاشجرد، امامزاده سیدان اسدآباد، امامزاده ابراهیم ملایر، امامزاده عسگر بهار و بسیاری موارد دیگر در استان وجود دارد که به سبب نبود امکانات جانبی قابلیت گنجانده شدن در تورهای گردشگری را ندارند اما در صورتی که برای فعال‌سازی پتانسیل گردشگری و اقتصادی این اماکن متبرکه برنامه‌ریزی دقیق شود و تورهای گردشگری به‌صورت بسته‌ای پروپیمان از امکانات و جاذبه‌های متعدد برگزار شوند می‌توان به رونق این بخش مهم گردشگری امید بست.
شاید حدود ۱۰ سال قبل بود که به همراه تعدادی از همکاران رسانه‌ای بر سر ایجاد پیاده‌راه‌ها در همدان چالش‌های متعددی را با برخی مدیران وقت و نگاه صرفاً مهندسی و خودرومحور آنها داشتیم و همچنین یادم هست که بارها و بارها پیشنهاد دادیم که ادوار زندگی مشاهیری چون بوعلی سینا یا بزرگان دیگری مانند آیت‌الله بهاری و ملاعلی معصومی همدان در قالب‌های خلاقانه هنری از قبیل سردیس‌ها و نقاشی‌هایی از کودکی تا بزرگ‌سالی و حتی ساخت نماهای داخلی خانه‌های این بزرگان به‌صورت نمادین مدنظر قرار گیرد نتیجه اما احداث چند المان کاریکاتوری و غیر هنری در ایام خاص بود که عملاً نقض غرض و ضایع کردن این عظمت محسوب می‌شد.
با این وصف دستیابی به رونق گردشگری دینی و احیای جایگاه معنویت‌افزای همدان در سطح کشور و جهان نیز با طرح‌ها و برنامه‌های حقیرانه میسر نیست و همت‌های عالی و نگاه متعالی و سرمایه‌گذاری شایسته نیاز دارد که طی چند سال نتایج مادی و معنوی آن به‌طور مضاعف به مردمان این دیار بازخواهد گشت از این نظر شاید بتوان این‌گونه رؤیاپردازی کرد که روزی با تفکیک فاضلاب از رودخانه‌های همدان، شهری در زیبایی مانند ونیز با آب‌وهوای مناسب و درختان سر به فلک کشیده در اوج آرامش خانوادگی و معنویت با قابلیت پیاده‌روی و سیر آفاق و انفس پیش روی آیندگان باشد که انبوه توریست‌ها برای بازدید یک مسجد قدیمی یا امامزاده آن صف بکشند.
عطا شعبانی راد