به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «عصرهمدان»؛ در میزگرد تحلیلی اخیر ابوالفتح مؤمن، تاریخ‌شناس برجسته، به بررسی ابعاد پیچیده اشغال ایران در جنگ جهانی دوم پرداخت.
وی با تمرکز بر دلایل داخلی و خارجی، این رویداد تاریخی را تفسیر کرد.
مؤمن با اشاره به موقعیت جغرافیایی استراتژیک ایران و رقابت‌های شدید قدرت‌های جهانی در آن زمان، تأکید کرد که اشغال ایران تنها به دلیل حضور کارشناسان آلمانی در این کشور نبوده است.
وی افزود: جنگ جهانی دوم، ناشی از رقابت‌های شدید اقتصادی و توسعه‌طلبی قدرت‌های اروپایی بود و ایران به دلیل موقعیت استراتژیک و منابع غنی خود، به هدف اصلی این رقابت‌ها تبدیل شد.
بازی بزرگ در خاک ایران: چرا همدان؟
دلایل استراتژیک و سیاسی
یکی از دلایل اصلی اشغال ایران، موقعیت جغرافیایی آن به عنوان پل ارتباطی بین شرق و غرب بود.
متفقین با هدف جلوگیری از نفوذ آلمان به قفقاز و دسترسی به منابع نفتی منطقه، تصمیم به اشغال ایران گرفتند. همچنین، کودتای رشید گیلانی در عراق با حمایت آلمان، نگرانی‌های متفقین را نسبت به نفوذ آلمان در منطقه افزایش داد.
نقش عوامل داخلی
علاوه بر عوامل بین‌المللی، مؤمن به نقش عوامل داخلی از جمله گرایش رضا شاه به آلمان و ضعف ارتش ایران اشاره کرد.
وی معتقد است که گرایش رضا شاه به تکنولوژی و ساختار نظامی آلمان، بهانه‌ای برای متفقین فراهم کرد تا مداخله در امور داخلی ایران را توجیه کنند.
پیامدهای گسترده اشغال
اشغال ایران پیامدهای گسترده‌ای برای کشور داشت، از جمله این پیامدها می‌توان به تأثیرات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی اشاره کرد، همچنین، این رویداد به عنوان یکی از مهم‌ترین رویدادهای قرن بیستم در ایران، در تاریخ این کشور جایگاه ویژه‌ای دارد.
مؤمن با اشاره به روابط تجاری گسترده ایران با آلمان در آن دوره، به ویژه در حوزه خرید و فروش مواد اولیه و صنایع، این رابطه را یکی از دلایل نزدیکی ایران به آلمان دانست.
وی همچنین به نقش آلمان در کمک به رضا شاه برای سرکوب ایلات و عشایر اشاره کرد و این موضوع را عاملی دیگر در تقویت روابط دو کشور دانست.
با این حال، مؤمن تأکید کرد که این روابط در چارچوب رقابت‌های بزرگ قدرت‌های جهانی شکل گرفته بود.
متفقین به دلیل نگرانی از نفوذ آلمان در منطقه و دسترسی این کشور به منابع نفتی خاورمیانه، تصمیم به اشغال ایران گرفتند.
وی افزود: حتی اگر آلمان‌ها در ایران حضور نداشتند، به دلیل موقعیت استراتژیک ایران، این کشور به هدف اشغال متفقین تبدیل می‌شد.
پشت پرده اشغال، رازهای پنهان در اسناد تاریخی
افشای دلایل پنهان اشغال ایران در جنگ جهانی دوم: فراتر از بهانه‌های رسمی
مؤمن با اشاره به اینکه اشغال ایران ادامه منطقی جنگ جهانی اول بود، گفت: فضای ناسیونالیستی و رقابت‌های قدرت‌های بزرگ در آن دوره، شرایط را برای اشغال ایران مهیا کرده بود.
در مجموع، مؤمن بر این نکته تأکید کرد که دلایل اشغال ایران بسیار پیچیده بوده و تنها به حضور کارشناسان آلمانی محدود نمی‌شود.
رقابت‌های قدرت‌های بزرگ، موقعیت استراتژیک ایران، و عوامل داخلی مانند روابط تجاری و همکاری‌های نظامی با آلمان، همگی در این رویداد تاریخی نقش داشته‌اند.
همدان، گره کور جنگ جهانی دوم
مؤمن با اشاره به اسناد تاریخی، تاکید کرد که اشغال ایران یک تصمیم از پیش تعیین شده توسط قدرت‌های بزرگ بوده است.
وی گفت: حتی درخواست‌های غیر منطقی برخی از افسران آلمانی برای فعالیت در بخش‌های غیرنظامی ایران، نشان از آن دارد که بهانه حضور آلمانی‌ها برای اشغال ایران از پیش آماده شده بود.
مؤمن همچنین به ضعف‌های داخلی ایران در آن دوره اشاره کرد و گفت که ارتش ایران به اندازه کافی قوی نبود تا بتواند در برابر نیروهای متفقین مقاومت کند، علاوه بر این، وجود نفوذ خارجی و وابستگی برخی از مقامات ایرانی به قدرت‌های خارجی، شرایط را برای اشغال ایران تسهیل کرد.
وی با اشاره به خاطرات اشرف پهلوی، به نقل از وصیت رضا شاه پرداخت که در آن به محمد رضا توصیه شده بود در برابر قدرت‌های بزرگ تسلیم شود.
بمباران همدان روایت تسلط بیگانگان بر ایران
مؤمن این موضوع را دلیلی بر آگاهی رضا شاه از ضعف موقعیت ایران و اجتناب‌ناپذیری اشغال دانست.
مؤمن همچنین به نقش اقلیت‌های مذهبی در همدان اشاره کرد و گفت که این اقلیت‌ها به دلیل حمایت‌های انگلیس، به این کشور گرایش بیشتری داشتند.
وی افزود: وجود پایگاه‌های نظامی و کنسولگری‌های کشورهای خارجی در همدان، نشان از عمق نفوذ این کشورها در ایران داشت.
در مجموع، مؤمن با ارائه شواهد مستند، نشان داد که اشغال ایران نتیجه ترکیبی از عوامل داخلی و خارجی بوده است.
رقابت‌های قدرت‌های بزرگ، موقعیت استراتژیک ایران، ضعف‌های داخلی و نفوذ خارجی، همگی در این رویداد تاریخی نقش داشته‌اند.
افشای نقش کلیدی افراد خارجی در اشغال همدان و دلایل انتخاب این شهر به عنوان یکی از کانون‌های اصلی جنگ
مجید فروتن با اشاره به شخصیت‌هایی مانند رابرت سیم سیون، تاجر فرش و در واقع حاکم واقعی همدان در دوران اشغال، به نفوذ گسترده خارجی‌ها در این شهر اشاره کرد.
وی گفت: سیون نه تنها در امور تجاری، بلکه در تمامی امور همدان دخالت مستقیم داشت و عملاً به عنوان نماینده قدرت‌های خارجی عمل می‌کرد.
فروتن همچنین به وجود پایگاه‌های نظامی و کنسولگری‌های کشورهای خارجی در همدان اشاره کرد و گفت: این پایگاه‌ها به عنوان مراکز اطلاعاتی و عملیاتی برای قدرت‌های خارجی عمل می‌کردند و در اشغال همدان نقش بسیار مهمی ایفا کردند.
این کارشناس برجسته تاریخی با تاکید بر موقعیت جغرافیایی استراتژیک همدان، این شهر را به عنوان یک چهارراه مهم در ایران معرفی کرد.
وی گفت: همدان به دلیل موقعیت خاص خود، دسترسی به مناطق مختلف کشور را فراهم می‌کرد و به همین دلیل، یکی از اهداف اصلی متفقین برای اشغال بود.
وی افزود: بمباران همدان توسط هواپیماهای شوروی در ابتدای اشغال، نشان از اهمیت استراتژیک این شهر برای متفقین داشت.
این بمباران نه تنها باعث ایجاد وحشت در بین مردم شد، بلکه به عنوان یک پیام روشن به نیروهای ایرانی تلقی می‌شد.
فروتن با بررسی دلایل انتخاب همدان به عنوان یکی از کانون‌های اصلی جنگ، به عوامل زیر اشاره کرد:
موقعیت جغرافیایی استراتژیک: همدان به عنوان یک چهارراه مهم، دسترسی به مناطق مختلف کشور را فراهم می‌کرد.
نفوذ خارجی: وجود پایگاه‌های نظامی و کنسولگری‌های کشورهای خارجی در همدان، این شهر را به پایگاهی برای فعالیت‌های جاسوسی و اطلاعاتی تبدیل کرده بود.
وجود شخصیت‌های وابسته به قدرت‌های خارجی: افرادی مانند رابرت سیم سیون به عنوان عوامل نفوذی، در اشغال همدان نقش کلیدی ایفا کردند.
فروتن در پایان سخنان خود، تأکید کرد که اشغال همدان تنها به دلیل حضور کارشناسان آلمانی نبوده است، بلکه عوامل پیچیده‌تری از جمله رقابت‌های قدرت‌های بزرگ، موقعیت استراتژیک ایران و نفوذ خارجی در این تصمیم‌گیری نقش داشته‌اند.
انتهای خبر/الف